Изворни код странице Dejvid Bruster

{{Infokutija biografija-lat
|ijek = ne
|ime = Dejvid Bruster
|slika = David-Brewster.jpg
| širina_slike =
|alt = 
|opis_slike = Dejvid Bruster
|ime_po_rođenju = -{David Brewster}-
|ostala_imena = -{Sir David Brewster}-
| datum_rođenja = {{datum rođenja-lat|1781|12|11}}
|mesto_rođenja = Kanongejt, [[Jedburgh|Džedbaro]], [[Roxburghshire|Roksbergšir]]
|država_rođenja = Škotska, Velika Britanija
| datum_smrti = {{datum smrti-lat|1868|2|10|1781|12|11}} 
|mesto_smrti = [[Gattonside|Gatonsajd]], Roksbergšir
|država_smrti = Škotska, Ujedinjeno Kraljevstvo
|uzrok_smrti = 
|rezidencija = [[Škotska]]
|državljanstvo = [[Велика Британија|Velika Britanija]]
|religija = 
|poznat_po = [[Physical optics|Fizička optika]], [[Brewster's angle|Brusterov ugao]], [[photoelasticity|fotoelastičnost]], [[stereoskop]], [[kaleidoskop]]<ref>Mary Bellis, [http://inventors.about.com/od/kstartinventions/a/kaleidoscope.htm The History of the Kaleidoscope]{{Мртва веза}}</ref>
|obrazovanje = [[Fizika]], [[matematika]], [[astronomija]]
|alma_mater = [[Univerzitet u Edinburgu]]
|poslodavac = 
|zanimanje = 
|visina = 
|težina = 
|titula = 
|mandat = 
|prethodnik = 
|naslednik = 
|partija = 
|suparnici = 
|odbori = 
|supružnik = 
|partner = 
|deca = 
|roditelji = 
|rodbina = 
|pozivni_znak = 
|nagrade = 
|potpis = 
|veb-sajt = 
|fusnote = 
}}

'''Ser Dejvid Bruster''' <small>[[Knight of the Royal Guelphic Order|-{KH}-]] [[President of the Royal Society of Edinburgh|-{PRSE}-]] [[Fellow of the Royal Society of London|-{FRS}-]] [[Fellow of the Society of Antiquaries of Scotland|-{FSA}- (škot.)]] [[Fellow of the Scottish Society of Arts|-{FSSA}-]] [[Member of the Institution of Civil Engineers|-{MICE}-]]</small> (11. decembar 1781{{snd}}10. februar 1868) bio je škotski naučnik, izumitelj, autor, i akademski administrator. U nauci on je prvenstveno zapamćen po svom eksperimentalnom radu u polju [[physical optics|fizičke optike]], sa naglaskom na izučavanju [[polarizovana svetlost|polarizacije]] svetlosti, i po otkriću [[Brewster's angle|Brusterovog ugla]]. On je proučavao [[birefringence|birefringenciju]] kristala pod pritiskom i otkrio [[photoelasticity|fotoplastičnost]],<ref>Thomas J. Bress (2009), "The Influence of Processing and Fluid Parameters on Injection Molding Flow". University of Michigan. {{page|year=|isbn=978-1-109-11089-0|pages=14}}</ref> čime je začeo polje [[optical mineralogy|optičke mineralogije]].<ref name="odnb">A. D. Morrison-Low (2004) "Brewster, Sir David (1781–1868)" in ''Oxford Dictionary of National Biography'' {{cite ODNB|doi=10.1093/ref:odnb/3371 |title=The Oxford Dictionary of National Biography |date=2004 }}</ref> Zbog njegovih doprinosa, [[William Whewell|Vilijam Vevel]] ga je nazvao „ocem moderne eksperimentalne optike” i „[[Јохан Кеплер|Johanom Keplerom]] optike.”<ref>William Whewell (1859) [https://archive.org/details/historyinductiv02whewgoog ''History of the Inductive Sciences'']. D. Appleton. p. 133</ref>

Kao pionir fotografije, Bruster je izumeo poboljšani [[stereoskop]],<ref>John Werge (1890). [http://www.gutenberg.org/files/38866/38866-h/38866-h.htm ''The Evolution of Photography'']. Piper and Carter</ref> koji je on nazivao „lentikularnim stereoskopom” i koji je postao prvi prenosni uređaj za 3D gledanje.<ref>International Stereoscopic Union (2006) "Stereoscopy", Numbers 65–72, p. 18. "In 1849 Scottish scientist Sir David Brewster invents the lenticular stereoscope, the first practical, portable, 3D viewing device. This stereoscope used refractive lenses and began the protocol of having the stereo pairs mounted side by side."</ref> On je isto tako izumeo binokularnu kameru,<ref>[http://historiccamera.com/cgi-bin/librarium2/pm.cgi?action=app_display&app=datasheet&app_id=1703& Sir David Brewster]. historiccamera.com</ref><ref>{{cite book|author=Thomas L. Hankins|author2=Robert J. Silverman|title=Instruments and the Imagination|url=https://archive.org/details/instrumentsimagi00unse|location=|publisher=Prinston University Press|year=1995|isbn=9780691606453|pages=[https://archive.org/details/instrumentsimagi00unse/page/157 157]}}</ref> dva tipa [[polarimetrija|polarimetra]],<ref>Walter G. Egan, Society of Photo-optical Instrumentation Engineers (1992), "Polarization and remote sensing: 22–23 July 1992", p. 225</ref> polizonska sočiva, svetionički iluminator,<ref>{{cite web|title=Sir David Brewster - Brewster Kaleidoscope Society|url=https://brewstersociety.com/kaleidoscope-university/sir-david-brewster/|website=Brewster Kaleidoscope Society}}</ref> i [[kaleidoskop]].

Bruster je bio [[презвитеријанство|prezviterijanac]] i hodao je ruku pod ruku sa svojim bratom na [[Disruption of 1843|prekidnoj]] procesiji kojom je formirana [[Free Church of Scotland (1843–1900)|Slobodna crkva Škotske]].<ref>{{Cite book|last=Wylie |first=James Aitken |title=Disruption worthies : a memorial of 1843, with an historical sketch of the free church of Scotland from 1843 down to the present time |year=1881|publisher=T. C. Jack |location=Edinburgh |url=https://archive.org/stream/disruptionworthi00wyli#page/n201 |accessdate=18. 8. 2018|pages=59–64}}</ref> Kao istoričar nauke, Bruster je stavljao fokus na život i rad svog heroja, [[Исак Њутн|Isaka Njutna]]. Bruster je objavio detaljnu Njutnovu biografiju 1831. godine i kasnije je postao prvi naučni istoričar koji je pregledao mnoge dokumente u Njutnovoj kolekciji manuskripata. Bruster je isto tako napisao brojne radove [[popularization of science|popularne nauke]],<ref>In the words of the ''Round Table'' Journal (1868): "Sir David Brewster...did more, probably, than has been done by any other one man for the popularization of science." H. E. and C. H. Sweeter, p. 124</ref> i bio je jedan od osnivača [[British Science Association|Britanske naučne asocijacije]],<ref>{{cite web|url=http://baas.research.glam.ac.uk/baas-history.php |title=The BAAS: Origins and Beginnings |accessdate=16. 1. 2014 |deadurl= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131212134252/http://baas.research.glam.ac.uk/baas-history.php |archivedate=12. 12. 2013 |df=dmy-all }}. baas.research.glam.ac.uk</ref><ref>[http://micro.magnet.fsu.edu/optics/timeline/people/brewster.html Science, Optics & You, Pioneers in Optics: "Sir David Brewster"], [[Florida State University]]</ref> čiji je bio predsednik 1849. godine. On je postao javno lice visokog obrazovanja u Škotskoj, služeći kao [[Principal (academia)|dekan]] [[Универзитет у Сент Ендрузу|Univerziteta u Sent Andrusu]] (1837–59) i kasnije [[Универзитет у Единбургу|Univerziteta u Edinburgu]] (1859–68). Bruster je isto tako bio urednik ''[[Edinburgh Encyclopædia|Edinburške enciklopedije]]'' sa 18 tomova.

== Život ==

Dejvid Bruster je rođen u Kanongejtu u [[Jedburgh|Džedbergu]], [[Roxburghshire|Roksburgšir]], u porodici Margaret Ki (1753–1790) i Džejmsa Brustera (oko 1735–1815), [[ректор|rektora]] [[Jedburgh Grammar School|Džedburške gimnazije]] i učitelja visokog ugleda.<ref>{{cite book |last1=Gordon |first1=Margaret Maria |title=The home life of Sir David Brewster |date=1881 |publisher=D. Douglas |location=Edinburgh |edition=3rd |url=https://archive.org/stream/homelifeofsirdav00gord#page/n5 |access-date=18 August 2018}}</ref> Dejvid je bio treće od šestoro dece, dve ćerke i četiri sina: Džejms (1777–1847), sveštenik u Krejgu, Feriden; David; Džordž (1784–1855), sveštenik u Skuniju, Fife; i Patrik (1788–1859), sveštenik u opatijskoj crkvi, Pejsli.<ref name=odnb/>

Sa 12 godina, Dejvid Bruster je maturirao na [[Универзитет у Единбургу|Univerzitetu u Edinburgu]] sa namerom da postane sveštenik. [[MA (Scotland)|Magistrirao]] je 1800. godine, bio je licenciran kao [[Ministers and elders of the Church of Scotland|sveštenik]] Crkve Škotske, a zatim je u nekoliko navrata propovedao po Edinburgu.<ref>{{cite book |last1=Wylie |first1=James Aitken |title=Disruption worthies : a memorial of 1843, with an historical sketch of the free church of Scotland from 1843 down to the present time |date=1881 |publisher=T. C. Jack |location=Edinburgh |pages=59–64 |url=https://archive.org/stream/disruptionworthi00wyli#page/n201 |access-date=18 August 2018}}</ref> Do tada je Bruster već pokazao snažnu sklonost [[природне науке|prirodnim naukama]] i uspostavio je blisku vezu sa [[James Veitch (astronomer)|Džejmsom Vejčem]] iz [[Jedburgh|Inčbonija]]. Vejč, koji je uživao reputaciju lokalnog čoveka nauke i bio je posebno vešt u pravljenju [[teleskop]]a, ser [[Валтер Скот|Valter Skot]] ga je okarakterisao kao „[[самообразовање|samoukog]] filozofa, [[астроном|astronoma]] i [[математичар|matematičara]]“.{{sfn|Chisholm|1911}}

== Brusterov zakon ==
{{glavni-lat|Brusterovo pravilo}}
[[Датотека:Polarizirana svjetlost 6.pdf|мини|desno|300п|Prema Brusterovom pravilu prelomljeni zrak ([[refrakcija]]) potpuno je [[Polarizovana svetlost|linearno polarizovan]] ako [[svetlost]] pada na ravnu površinu pod takvim uglom da su odbijeni ([[Refleksija|reflektovani]]) i prelomljeni zrak normalni.]]

Dejvid Bruster je ispitivanjem dokazao da od nepolarizovanog talasa svetlosti refleksijom na prozirnom sredstvu nastaje polarizovani talas samo onda, kad je ugao između reflektovanog (polarizovanog) i prelomljenog zraka prav ugao, to jest kada je:

:<math>\alpha + \beta = 90^\circ </math>

Budući da je [[индекс преламања|indeks loma]] -{''n''}-:

:<math> n = \frac{\sin\alpha}{\sin\beta} </math>

a iz prvog izraza izlazi:

:<math>\beta = 90^\circ - \alpha </math>

to je:

:<math> n = \frac{\sin\alpha}{\sin(90^\circ - \alpha)} = \frac{\sin\alpha}{\cos\alpha} </math>

ili:

:<math> n = \tan\alpha </math>

Prema tome Brusterov zakon glasi: ''Ako je tangens ugla upadanja nepolarizovanog zraka na neko prozirno sredstvo jednak indeksu loma toga sredstva, onda je reflektovani zrak potpuno (totalno) polarizovan.''

Kako je indeks loma stakla -{''n''}- = 1,53 to iz jednačine -{''n = tg α''}- izlazi da je ugao totalne polarizacije za staklo ''α'' ≈ 57°. Reflektovana svetlost je polarizovana i kod drugih upadnih uglova, ali samo delimično. Refleksijom na vodi nastaje potpuna polarizacija kada je ''-{tg}- α'' = 4/3, odnosno ''α'' ≈ 53°. Upadni ugao ''α'', za koji je odbijeni (reflektovani) zrak potpuno (totalno) polarizovan zove se ugao potpune polarizacije. Oscilovanje polarizovanog zraka, koji se odbije refleksijom nepolarizovane svetlosti je normalno na ravan upadanja.<ref>Velimir Kruz: "Tehnička fizika za tehničke škole", "Školska knjiga" Zagreb, 1969.</ref>

== Kaleidoskop ==
{{glavni-lat|Kaleidoskop}}
[[Датотека:Teleidoscope animation.gif|мини|десно|250п|Unutrašnjost kaleidoskopa.]]

'''Kaleidoskop''' ([[Engleski jezik|eng]]. -{''kaleidoscope''}-, od [[Grčki jezik|grč]]. ''εἶδος'': slika) [[optika|optička]] je naprava, [[cev]] duž koje su postavljena najčešće tri pravougaona [[ogledalo|ogledala]], međusobno nagnuta pod oštrim uglom, obično od 60° ili 72°. Na jednoj je strani cevi otvor za posmatračevo [[oko]], a na drugoj prozirna komorica u kojoj se nalaze šarena stakalca ili neki drugi sitni pomični predmeti. Kako se cev vrti (rotira), sitni predmeti na njenom kraju menjaju položaje, a višestrukom refleksijom nastaje niz centralnosimetričnih figura, koje čine vrlo lepe slike. Izumeo ga je i patentirao Dejvid Bruster 1817. godine.<ref>[http://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=29889 ''Kaleidoskop''], "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2018. </ref>

== Vidi još ==
* [[Brewster's angle|Brusterov ugao]]
* [[Brewster (crater)|Bruster krater]]
* [[Brewsterite|Brusterit]]

== Reference ==
{{reflist}}

== Literatura ==
{{Литература|30em}}
* {{Cite book| ref=harv|last=Wylie |first=James Aitken |title=Disruption worthies : a memorial of 1843, with an historical sketch of the free church of Scotland from 1843 down to the present time |year=1881|publisher=T. C. Jack |location=Edinburgh |url=https://archive.org/stream/disruptionworthi00wyli#page/n201 |accessdate=18. 8. 2018|pages=59–64}}
* {{Cite book| ref=harv|last=Gordon|first=Margaret Maria|title=The home life of sir David Brewster|url=https://books.google.com/books?id=sG4BAAAAQAAJ|accessdate=18. 9. 2011|year=1881|publisher=D. Douglas|pages=221–236}} [https://archive.org/stream/homelifeofsirdav00gord/#page/n5/mode/2up Downloadable archive copy]
* {{cite book|author=Brewster, David|title=The Creed of the Philosopher and the Hope of the Christian |location= |publisher= |year=1854}}. Murray (reissued by Cambridge University Press. {{page|year=2009|isbn=978-1-108-00416-9|pages=}})
* {{Cite book| ref=harv|last=Brewster|first=Sir David|title=The kaleidoscope, its history, theory and construction with its application to the fine and useful arts|url=https://books.google.com/books?id=3ANnAAAAMAAJ|accessdate=18. 9. 2011|year=1858|publisher=J. Murray}} [http://www.kaleidoscopecollector.com/brewster_thekaleidoscope.pdf PDF copy]
* ''"The Home Life of Sir David Brewster"'' (1869). Written by his daughter Margaret Maria Gordon.
* {{cite book
  | last1 = Andersson
  | first1 = L. E.
  | last2 = Whitaker
  | first2 = E. A.
  | author-link2 = Ewen Whitaker
  | date = 1982
  | title = [[NASA]] Catalogue of Lunar Nomenclature
  | publisher = NASA RP-1097
  }}
* {{cite book
  | last1 = Bussey
  | first1 = B.
  | author-link1 = Ben Bussey
  | last2 = Spudis
  | first2 = P.
  | author-link2 = Paul Spudis
  | date = 2004
  | title = The Clementine Atlas of the Moon
  | publisher = [[Cambridge University Press]]
  | location = New York
  | isbn = 978-0-521-81528-4
  }}
* {{cite book
  | last1 = Cocks
  | first1 = Elijah E.
  | last2 = Cocks
  | first2 = Josiah C.
  | date = 1995
  | title = Who's Who on the Moon: A Biographical Dictionary of Lunar Nomenclature
  | publisher = Tudor Publishers
  | isbn = 978-0-936389-27-1
  | url = https://archive.org/details/isbn_9780936389271
  }}
* {{cite web
  | last = McDowell
  | first = Jonathan
  | date = July 15, 2007
  | url = http://host.planet4589.org/astro/lunar/
  | title = Lunar Nomenclature
  | publisher = [[Jonathan's Space Report]]
  | access-date = 2007-10-24
  }}
* {{cite journal| last1 = Menzel| first1 = D. H.| last2 = Minnaert| first2 = M.| last3 = Levin| first3 = B.| last4 = Dollfus| first4 = A.| last5 = Bell| first5 = B.| title = Report on Lunar Nomenclature by the Working Group of Commission 17 of the IAU| doi = 10.1007/BF00171763| journal = Space Science Reviews| volume = 12| issue = 2| pages = 136–186| year = 1971| bibcode = 1971SSRv...12..136M| s2cid = 122125855}}
* {{cite book
  | first = Patrick
  | last = Moore
  | author-link = Patrick Moore
  | date = 2001
  | title = On the Moon
  | publisher = [[Sterling Publishing Co]]
  | isbn = 978-0-304-35469-6
  | url = https://archive.org/details/patrickmooreonmo00patr
  }}
* {{cite book
  | first = Fred W.
  | last = Price
  | date = 1988
  | title = The Moon Observer's Handbook
  | url = https://archive.org/details/moonobservershan0000pric_a2v7
  | publisher = Cambridge University Press
  | isbn = 978-0-521-33500-3
  }}
* {{cite book
  | last = Rükl
  | first = Antonín
  | author-link = Antonín Rükl
  | date = 1990
  | title = Atlas of the Moon
  | publisher = [[Kalmbach Books]]
  | isbn = 978-0-913135-17-4
  }}
* {{cite book
  | last = Webb
  | first = Rev. T. W.
  | author-link = Thomas William Webb
  | date = 1962
  | title = Celestial Objects for Common Telescopes
  | edition = 6th revised
  | publisher = Dover
  | isbn = 978-0-486-20917-3
  | url = https://archive.org/details/celestialobjects00webb
  }}
* {{cite book
  | first = Ewen A.
  | last = Whitaker
  | author-link = Ewen Whitaker
  | date = 1999
  | title = Mapping and Naming the Moon
  | publisher = Cambridge University Press
  | isbn = 978-0-521-62248-6
  }}
* {{cite book
  | first = Peter T.
  | last = Wlasuk
  | date = 2000
  | title = Observing the Moon
  | url = https://archive.org/details/observingmoonpra0000wlas
  | publisher = Springer
  | isbn = 978-1-85233-193-1
 }}
{{Литература крај}}

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat-lat|David Brewster}}
* -{[http://www.brewstersociety.com/ The Brewster Kaleidoscope Society]}-
* {{Gutenberg author | id=Brewster,+David,+Sir | name=David Brewster}}
* {{Internet Archive author |sname=David Brewster}}
* {{Librivox author |id=9894}}
* -{Brewster's (1831) [http://lhldigital.lindahall.org/cdm/ref/collection/color/id/5540 "On a new analysis of solar light, indicating three primary colours, forming coincident spectra of equal length,"] ''Transactions of the Royal Society of Edinburgh, vol. 12,'' p. 123-136. - digital facsimile from the [[Linda Hall Library]]}-
* -{Brewster's (1834) [http://lhldigital.lindahall.org/cdm/ref/collection/color/id/5524 "On the colours of natural bodies,"] {{Wayback|url=http://lhldigital.lindahall.org/cdm/ref/collection/color/id/5524 |date=20201029100820 }} ''Transactions of the Royal Society of Edinburgh, vol. 12,'' p. 538-545. - Linda Hall Library}-
* -{Brewster's (1835) [http://lhldigital.lindahall.org/cdm/ref/collection/color/id/8396 ''A treatise on optics''] {{Wayback|url=http://lhldigital.lindahall.org/cdm/ref/collection/color/id/8396 |date=20201021162949 }} - Linda Hall Library}-
* -{[http://hdl.loc.gov/loc.rbc/general.29167.1 Letters on Natural magic Addressed to Sir Walter Scott] From the Rare Book and Special Collection Division at the [[Конгресна библиотека|Library of Congress]]}-

{{L|Dobitnici Koplijeve medalje 1801–1850}}
{{Authority control-lat}}
{{portal bar-lat|Biografija}}

{{СОРТИРАЊЕ:Брустер, Дејвид}}
[[Категорија:Рођени 1781.]]
[[Категорија:Умрли 1868.]]
[[Категорија:Британски проналазачи]]
[[Категорија:Шкотски филозофи]]
[[Категорија:Британски астрономи]]
[[Категорија: Добитници Коплијеве медаље]]
[[Категорија:Добитници Краљевске медаље]]